Η λέξη Συμβουλευτική είναι σύνθετη, από την πρόθεση «συν» και το ρήμα «βουλεύομαι», και σημαίνει συσκέπτομαι, συναποφασίζω. Σήμερα ο όρος “Συμβουλευτική” χρησιμοποιείται για να δηλώσει νουθεσία, καθοδήγηση ή παρότρυνση.
Η Προσωποκεντρική Προσέγγιση, όμως, με τον όρο “Συμβουλευτική” αναφέρεται στην αρχική ετυμολογική της διάσταση, εννοώντας τη συνεργασία, το συντονισμό και την από κοινού προσπάθεια πελάτη-συμβούλου για την επίτευξη του επιλεγμένου από τον Πελάτη σκοπού.
Ίσως αυτό είναι κι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης η οποία είναι μία Συμβουλευτική/Ψυχοθεραπευτική προσέγγιση αλλά και μία φιλοσοφική στάση ζωής. Οι βασικές αρχές της είναι ότι:
Α) το άτομο έχει μέσα του πλούσιες δυνατότητες να κατανοεί τον εαυτό του και να μεταβάλει την αυτοεικόνα του, τις βασικές στάσεις ζωής και την συτοκατευθυνόμενη συμπεριφορά του. Αυτές οι δυνατότητες μπορούν να απελευθερωθούν, μόνο εάν εξασφαλισθεί ένα συγκεκριμένο κλίμα διευκολυντικών ψυχολογικών στάσεων.
Β) κάθε άνθρωπος είναι η μοναδική και απόλυτη αυθεντία αναφορικά με τη γνώση του, τις εμπειρίες του, τα συναισθήματά του, τις αναμνήσεις του και γενικά τον εσωτερικό του κόσμο.
Γ) ο άνθρωπος είναι μία αδιάσπαστη ολότητα της οποίας οι νοητικές, ψυχολογικές και φυσικές διαστάσεις αλληλεπιδρούν συνεχώς μεταξύ τους. Αποτελούν έτσι ένα σύνολο που, με τη σειρά του, αλληλεπιδρά με το εξωτερικό περιβάλλον. Ένα ανοιχτό σύστημα, δηλαδή, που βρίσκεται σε μία συνεχή διαδικασία αλληλεπίδρασης και εξέλιξης με το εσωτερικό και το εξωτερικό του περιβάλλον.
Η άσκηση της Συμβουλευτικής/Ψυχοθεραπείας στην Προσωποκεντρική Προσέγγιση βασίζεται σε αυτές τις αρχές. Σκοπός της είναι να συμβάλει στην απελευθέρωση του εγγενούς δυναμικού για ανάπτυξη και εξέλιξη, που, όπως η Προσέγγιση πιστεύει, υπάρχει σε κάθε ανθρώπινο οργανισμό, όταν υπάρχουν εσωτερικές συγκρούσεις ή αντιξοότητες που δεσμεύονται και ακινητοποιούνται. Γι’αυτό και σε αντίθεση με τις άλλες προσεγγίσεις, η Προσωποκεντρική Προσέγγιση δεν εστιάζει στην προσπάθεια να κατασταλούν ή να αλλάξουν τυχόν καταστρεπτικές ή αυτοκαταστρεπτικές τάσεις, όπως και δεν αντιμετωπίζει την όποια ψυχολογική κρίση με την προσπάθεια της επανεύρεσης της προτέρας ισορροπίας. Αντίθετα, θεωρεί ότι, μέσω της απελευθέρωσης του δυναμικού του ατόμου, οι κρίσεις είναι πολλές φορές ευκαιρίες για αναδιοργάνωση και εξέλιξη.
Εφόσον αποδεχτούμε τις αρχές της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης, ότι, δηλαδή, ο ανθρώπινος οργανισμός αποτελεί μία αδιάσπαστη οντότητα που τείνει στην εξέλιξή της και έχει μοναδικές ικανότητες αυτογνωσίας, η κατευθυντική παρέμβαση του Άλλου (ψυχοθεραπευτή, συμβούλου , δασκάλου) ως ειδικού ή αυθεντίας μπορεί να θεωρηθεί αναποτελεσματική. Στην Προσωποκεντρική Προσέγγιση ο (Θεραπευτής) Άλλος δεν παρουσιάζεται ως εξειδικευμένος γνώστης, ως φωτισμένος ή ως μύστης, όπως έχουν υπάρξει και θεωρούνται ακόμη και σήμερα οι Σύμβουλοι/Ψυχοθεραπευτές. Αντίθετα, είναι εκείνος που δέχεται να συνάψει μία ισότιμη σχέση με τον Πελάτη του η οποία διέπεται από σεβασμό, ενδιαφέρον και αποδοχή. Ο Άλλος συν-βουλεύεται με τον πελάτη του.
Χωρίς να ερμηνεύει αλλά και χωρίς να καθοδηγεί ο Θεραπευτής/Σύμβουλος της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης αποδέχεται, συντροφεύει και εμπιστεύεται (διατελεί εν πίστει) τον Πελάτη του στους νοητικούς ή συναισθηματικούς προβληματισμούς και περιπλανήσεις. Δεν αναλαμβάνει ως ειδικός να επιλύσει τα προβλήματά του, ως πιο έμπειρος ή δυνατός ή ως αυθεντία να τον καθοδηγήσει σε έναν, κατά τη γνώμη του, πιο ικανοποιητικό τρόπο ζωής.
Ο Προσωποκεντρικός Σύμβουλος/Ψυχοθεραπευτής συμβάλει και προσπαθεί να δημιουργήσει μια ουσιαστική σχέση με τον πελάτη του και να επικοινωνήσει μαζί του σε ένα βαθύτερο επίπεδο. Καλείται να συμπορευτεί μαζί του. Στηρίζει τον πελάτη στην προσπάθειά του να αναγνωρίσει πρώτα και, στη συνέχεια, να νοηματοδοτήσει βιώματα, σκέψεις ή αισθήματά του στα οποία μόνο εκείνος έχει πρόσβαση. Τότε μόνο, πρεσβεύει η Προσωποκεντρική Προσέγγιση, ο πελάτης θα μπορέσει να τα μορφοποιήσει, να τα διεργαστεί και να τα διαχειριστεί πιο αποτελεσματικά για τον ίδιο και το περιβάλλον του.
Η ευθύνη, η πορεία, ο μόχθος είναι, τελικά, θέματα του πελάτη. Ο σύμβουλος από τη μεριά του καλείται να ανταποκριθεί και να προσφέρει τον εαυτό του σε μία μοναδική και απαιτητική σχέση. Του ζητείται η αυθεντική, ολιστική και καθάρια παρουσία του, απαλλαγμένη από δικές του σκέψεις, κρίσεις ή συναισθήματα. Παράλληλα, καλείται να αναπτύξει βαθιά κατανόηση και αποδοχή, χωρίς αξιολογήσεις του τρόπου που δρα, σκέπτεται και αισθάνεται ο πελάτης του. Απαιτείται, λοιπόν, ουσιαστική πειθαρχία εκ μέρους του, διότι παρόλο που μπορεί να αναγνωρίζει, δεν πρέπει να αφήνει τις προσωπικές του αξίες, επιθυμίες και απόψεις να επηρεάζουν ή να κατευθύνουν τον άνθρωπο που ζητάει τη βοήθειά του.
Τελικά, η πιο σημαντική και μοναδική προσφορά του Συμβούλου/Ψυχοθεραπευτή είναι ο Εαυτός του και αυτόν καλείται να καλλιεργήσει στην εκπαίδευσή του, πρώτα, και σε όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής του ζωής, ενεργοποιώντας και αναπτύσσοντας τις διανοητικές και συναισθηματικές του δυνατότητες.
Οποιοδήποτε άλλο σχήμα Θεραπευτικής/Συμβουλευτικής που προσπαθεί να συγχωνεύσει διαφορετικές προσεγγίσεις με την Προσωποκεντρική Προσέγγιση και να συμβαδίσει παράλληλα μπορεί να είναι χρήσιμο, αλλά δεν έχει καμία σχέση με την Προσωποκεντρική Προσέγγιση. Σε τέτοια σχήματα, αναγκαστικά, οι βασικές φιλοσοφικές αρχές της μη παρεμβατικότητας, εμπιστοσύνης, αποδοχής και αυθεντικότητας ή παραβιάζονται ή εφαρμόζονται ως τεχνικές. Στην Προσωποκεντρική Προσέγγιση δεν υπάρχουν τεχνικές. Υπάρχει ένας τρόπος σκέψης και μία στάση ζωής που έχει αποδειχθεί θεραπευτική, και η οποία αλλοιώνεται, όταν υπάρχουν συνδυασμοί ή παραλλαγές.
Κατά τον ίδιο τρόπο, η έννοια της, κατά περίπτωση, ή, κατά σύμπτωμα, θεραπείας αντίκειται σε αυτές τις βασικές αρχές, εφόσον υποδηλώνει την ύπαρξη διάγνωσης και την αναγνώριση μίας αυθεντίας άλλης από αυτή του πελάτη. Υποδηλώνει, επίσης, την ανάληψη ευθύνης για την έκβαση της θεραπείας από τον Σύμβουλο και, συνεπώς, την αποδυνάμωση του πελάτη στην πορεία του προς τη λειτουργικότητα και την αυτονομία.
Η έρευνα και η προσωπική μας εμπειρία επιβεβαιώνουν την αποτελεσματικότητα της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης σε ήπιες αλλά και σοβαρές περιπτώσεις. Δεν πρεσβεύουμε ότι υπερέχει των άλλων προσεγγίσεων. Πιστεύουμε, όμως, ότι πρέπει να υπάρχει συνέπεια ανάμεσα στις θέσεις μας, στις φιλοσοφικές μας τοποθετήσεις και στην άσκηση της θεραπευτικής συμβουλευτικής μας πράξης.
Πόλλυ Ιωσηφίδη, Β.Α., Μ.Ed.
Προσωποκεντρική Σύμβουλος & Ψυχοθεραπεύτρια
Ιδρύτρια και Πρόεδρος του Institute of Counselling & Psychological Studies
