Η Προσωποκεντρική προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία και η εξέλιξή της στην Ελλάδα: Μια συνέντευξη καθοριστικής σημασίας με την σημαντικότερη ίσως Ελληνίδα εκπαιδεύτρια και ερευνήτρια της Προσέγγισης!
Είχαμε τη χαρά να φιλοξενήσουμε στο PSYCHOLOGY.GR την Δρ. Μαρία Κεφαλοπούλου, Κοινωνική Ψυχολόγο, Προσωποκεντρική Ψυχοθεραπεύτρια και Επόπτρια και Διευθύντρια Σπουδών Ψυχοθεραπείας στο Κολλέγιο Ανθρωπιστικών Επιστημών – ICPS σε μια αποκαλυπτική συνέντευξη για την Προσωποκεντρική προσέγγιση, την εξέλιξή της στην Ελλάδα καθώς και τα μεταπτυχιακά προγράμματα Προσωποκεντρικής που προσφέρει το Κολλέγιο Ανθρωπιστικών Επιστημών – ICPS.
ΕΡ: Μιλήστε μας για την προσωπική σας διαδρομή στη Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία.
ΑΠ: Ως προερχόμενη από τον χώρο της έρευνας στην κοινωνική ψυχολογία, το θεμελιώδες εννοιολογικό περιβάλλον της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης (ΠΠ) έπαιξε ίσως τον πιο σημαντικό ρόλο για να επιλέξω να ασχοληθώ με την ΠΠ. Με αυτό το στιβαρό περιβάλλον ήρθα σε επαφή μέσω της εκπαίδευσης μου στην ΠΠ με έναν πρωτότυπο και ολοκληρωμένο τρόπο. Ο συνδυασμός γνήσιας βιωματικής εμπειρίας, δυνατής θεωρίας και έρευνας επηρέασε τη συνολική διαδρομή μου.
Σύμφωνα με την εμπειρία μου, η ύπαρξη της μιας διάστασης χωρίς τις άλλες αφήνει πολλά κενά στην προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη.
Ο Carl Rogers, ιδρυτής της προσέγγισης, υπήρξε ένας ερευνητής υποθέσεων, αντίθετος με δόγματα και ανοιχτός στην εξέλιξη χωρίς να εγκαταλείπει βασικές σταθερές στο θέμα των αξιών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ακολουθώντας την ανθρωπιστική σχολή στον χώρο της συμβουλευτικής και της ψυχοθεραπείας. Είναι μια ιδανική προσέγγιση για κάποιον που, όπως εγώ, ήθελε να ασχοληθεί με την έρευνα και ενδιαφερόταν για το θέμα των κοινωνικών αξιών και πόσο επιδρούν στις ατομικές επιλογές αλλά και για όποιον επιθυμεί να αισθάνεται σιγουριά στην επαγγελματική πρακτική του.
Η «τάση πραγμάτωσης» ως βασική έννοια της θεωρίας προσωπικότητας της ΠΠ, είναι αυτή που με γοήτευσε περισσότερο στην ΠΠ. Αυτή η τάση του οργανισμού μας, η οποία προτείνεται ως θεμέλιο της ανθρώπινης -και όχι μόνο- ύπαρξης ως εξελίξιμης και θετικής, πραγματώθηκε στην ελληνική πραγματικότητα με τον καλύτερο τρόπο, αφού η ΠΠ στην Ελλάδα είχε την τύχη να συναντηθεί με την Πόλλυ και τον Ιούλιο Ιωσηφίδη, τους ιδρυτές του ICPS.
Mέσα από την δική τους διαδρομή συναντηθήκαμε και άλλοι άνθρωποι εδώ και πολλά χρόνια, με την ΠΠ, ήδη από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα και προσπαθούμε να την κρατήσουμε φρέσκια, ζωηρή και ανανεωμένη κατά την διάρκεια του 21ου αιώνα.
Το γεγονός που εμπλούτισε ιδιαίτερα την προσωπική μου διαδρομή τα τελευταία χρόνια, είναι η δυνατότητα του ICPS μέσω των μεταπτυχιακών προγραμμάτων του, να πραγματοποιεί ποσοτικές και ποιοτικές έρευνες και να αποτελεί ίσως έναν από τους πιο σημαντικούς ερευνητικούς φορείς της ΠΠ σε παγκόσμια κλίμακα.
Μια πιο πρόσφατη προσθήκη σε αυτή τη διαδρομή είναι ο ρόλος μου ως co-editor του διεθνούς επιστημονικού περιοδικού PCEPC Journal, που μου επιτρέπει να εμπλουτίζω τη γνώση μου μέσα από την επαφή με τις πιο σύγχρονες εξελίξεις της ΠΠ αλλά και με τη γραπτή τους αποτύπωση.
ΕΡ: Πώς θα περιγράφατε την Προσωποκεντρική Προσέγγιση σε έναν μη-ψυχολόγο ή μη-επαγγελματία του χώρου;
ΑΠ: Πιθανόν να μην υπάρχουν άλλες προσεγγίσεις που να ταιριάζουν τόσο πολύ με τη ρευστότητα των καιρών μας. Οι «ρευστοί καιροί» μας, όπως τους περιγράφει ο Bauman, διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό τη ζωή μας σε μια εποχή αβεβαιότητας. Είναι φυσικό σε κοινωνίες, όπως σε κάποιες περιπτώσεις είναι οι σύγχρονες, όπου φαίνεται συχνά να επικρατούν ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά μέσα στον φόβο της αβεβαιότητας, να δυναμώνει η τάση για κατευθυντικότητα.
Εν τούτοις, η ολοκληρωμένη ανθρώπινη ανάπτυξη έχει ως κύρια προϋπόθεση την ελευθερία και την αναζήτηση και επικύρωση των επιλογών από τα πρόσωπα. Όταν και όπου η δυνατότητα επιλογών έχει περιορισθεί, η ανθρώπινη ύπαρξη συναντά τη σκληρότητα, η οποία -και δια μέσου της βίας και της επιθετικότητας, συμπεριφορών τόσο προβεβλημένων στην εποχή μας-, δε συνάδει με τις ανθρωπιστικές αξίες αλλά, όπως την εξηγεί ο Rogers, αφορά σε κοινωνικές επιδράσεις και ατομικές επιλογές.
Σήμερα, πώς θα αναγνωρίσεις ποιος σε επηρεάζει στις επιλογές σου;
Δεν είναι η έκφραση μιας παρόρμησης ή η αναζήτηση ενός μέντορα αλλά ενός συνομιλητή μέσα στα σοβαρά όρια ενός διαλόγου, ο οποίος έχει συμφωνηθεί από όλες τις πλευρές ότι θα υπάρξει, και προσφέρει ένα πλαίσιο ελεύθερης συμβατότητας και εσωτερικής συμφωνίας στους συμμετέχοντες.
Το αποτέλεσμα αυτού του διαλόγου είναι η δημιουργία υποστηρικτικών και αναπτυξιακών σχέσεων με αφετηρία την ωρίμανση του προσώπου και την κριτική -όχι επικριτική- διάθεση, όπου παράλληλα, η οποιαδήποτε κριτική γίνεται με σεβασμό, εκτίμηση και χωρίς φανατισμούς. Οι σχέσεις αυτές ορίζονται από την εφικτή ισοτιμία και δημοκρατικότητα όπως και -όπου επιτυγχάνεται- από την μη κτητική αγάπη και συμβάλλουν στην ενδυνάμωση του προσώπου χωρίς να παραγνωρίζουν την κοινωνική, πολιτική, ιστορική και ανθρωπολογική ηθική της σημασίας του άλλου.
Η ΠΠ εστιάζει στο «πλήρως λειτουργικό πρόσωπο», σύμφωνα με την έννοια του Carl Rogers, με κύρια χαρακτηριστικά την ανοιχτότητα και τη δημιουργικότητα, σε ένα ανθρώπινο σύμπαν, όπου σκέψη, συναίσθημα και πράξη συνεργάζονται σε αρμονία και ρευστότητα με εμπιστοσύνη στη διαδικασία της ανάπτυξης του προσώπου. Αυτή η έντονη αλλά και χρήσιμη προσωπική αναζήτηση μπορεί να ταιριάζει σε οποιονδήποτε άνθρωπο, ανεξάρτητα από το αν προέρχεται από τον χώρο της ψυχολογίας.
ΕΡ: Τι είναι αυτό που προσωπικά σας τράβηξε στην Προσωποκεντρική Προσέγγιση;
ΑΠ: Ο πρώτος λόγος είναι το ανοιχτό πλαίσιο κατανόησης της ανθρώπινης ουσίας, που είναι ταυτόχρονα πλατύ και βαθύ. Η ενσυναισθητική κατανόηση, η εσωτερική συμφωνία και αυθεντικότητα, όπως και η θετική θεώρηση και αποδοχή με την ταυτόχρονη επικοινωνιακή τους διάσταση αποτελούν τις κύριες συνθήκες δημιουργίας αυτού του ανοιχτού πλαισίου κατανόησης.
Άλλος ένας εξίσου σημαντικός λόγος για τη συνεπή και συνεχή επιλογή της ΠΠ, συνδέεται με την ελληνικότητα της προσέγγισης, μια ελληνικότητα που είναι ταυτόχρονα στοιχείο βαθιάς οικουμενικότητας σε ένα ανθρωπιστικό αξιακό κάδρο. Σπουδαίοι στοχαστές, όπως ο Ηράκλειτος με τη θεωρία του για «τα πάντα ρει», ο Σωκράτης με τους ευφυείς διαλόγους του και το ρόλο του ως «καλλιτέχνη του βίου», η Βυζαντινή κληρονoμιά του «προσώπου» και μέσα από μια πιο πρόσφατη ανάγνωση ο Κierkegaard και τελευταία ο Foucault επέδρασαν καταλυτικά στη σύνδεση της ΠΠ με την ελληνικότητα.
Και ο τρίτος λόγος, είναι η διευκόλυνση που συγκροτεί την ΠΠ στην πρακτική της εξάσκησης με άτομα, ομάδες και κοινότητες, από το πιο απλό έως το πιο περίπλοκο αντικείμενο, λόγω της εξαιρετικής προσαρμοστικότητας της.
ΕΡ: Γιατί να επιλέξει κάποιος νέος επαγγελματίας σήμερα να εξειδικευτεί στην Προσωποκεντρική έναντι όποιας άλλης προσέγγισης;
ΑΠ: Θα έλεγα πως η συμπαγής και συνεκτική θεωρία προσωπικότητας είναι το απολύτως βοηθητικό στοιχείο για τους νέους επαγγελματίες. Πώς διαμορφώνεται το πρόσωπο; Με ποιους όρους αξίας; Γιατί τους ακολουθούμε; Πώς αλλάζουν;
Οι δεξιότητες του προσωποκεντρικού επαγγελματία καλλιεργούνται μέσα από το τρίπτυχο (βίωμα- πράξη- θεωρία) όπου το ένα στοιχείο συνοδεύει το άλλο σε μια διαδικασία διαρκούς επαφής. Αυτή η επαφή τονίζει τη βιωματική πλευρά σε ένα πρώτο επίπεδο αλλά όσο διευρύνεται η κατανόηση της εμπειρίας, τόσο η θεωρία όσο και η επαγγελματική πρακτική είναι απαραίτητο να αναπτύσσονται. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Rogers, όπως και αρκετοί προσωποκεντρικοί επιστήμονες, δε θα είχαν γράψει τόσα βιβλία αν ήθελαν να παραμείνουν μόνο στην εμπειρία εφόσον εστιάζουν στην κατανόηση.
Ο στόχος είναι η κατανόηση του εαυτού και του άλλου.
Η βαθιά κατανόηση δε μπορεί να επιτευχθεί χωρίς τη φαινομενολογική διάσταση της προσέγγισης, η οποία ασχολείται με τη διευκρίνιση, την ακρίβεια, την καλλιέργεια της επικοινωνίας ως προσωπικής, γνήσιας, και αληθινής, στα πλαίσια βέβαια της αναγνώρισης πως συχνά η επικοινωνία είναι διαστρεβλωμένη και χρειάζεται να σκάψει κανείς σε μεγάλο βάθος για να την αντιληφθεί σε όλο της το εύρος και, πάντα σε σχέση με το κάθε μοναδικό πρόσωπο.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η διαπίστωση ότι πολλές προσεγγίσεις αναφέρονται στην ενσυναίσθηση, αλλά η παροχή ενσυναίσθησης με βάση μια άλλη θεωρία προσωπικότητας από την προσωποκεντρική είναι και μια άλλου είδους ενσυναίσθηση.
ΕΡ: Πώς έχει εξελιχθεί η εκπαίδευση επαγγελματιών συμβούλων και ψυχοθεραπευτών στην Προσωποκεντρική;
ΑΠ: Η εκπαίδευση λαμβάνοντας υπόψη της την ανάγκη των επαγγελματιών για εφόδια επικεντρώνεται ιδιαίτερα στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους με τη στήριξη της θεωρίας και της έρευνας. Όταν πραγματοποιείται ένα εργαστήριο ενσυναίσθησης, λαμβάνει χώρα με στόχο να βελτιωθεί η παροχή της συγκεκριμένης θεραπευτικής συνθήκης αλλά η συγκεκριμένη βελτίωση δε μπορεί να επιτευχθεί χωρίς ταυτόχρονη εμβάθυνση στη θεωρία ή στην έκφραση νέων προβληματισμών μέσα από πιο σύγχρονες έρευνες.
Γίνεται σταδιακά, περνώντας από το ένα επίπεδο μάθησης στο επόμενο, όπως ακριβώς μαθησιακή διαδικασία είναι και η ίδια η προσέγγιση, μια διαδικασία την οποία εμπιστευόμαστε χωρίς να χάνουμε τον στόχο μας, ο οποίος στον τομέα της εκπαίδευσης, είναι η εκπαίδευση ικανών προσωποκεντρικών συμβούλων και ψυχοθεραπευτών.
Για παράδειγμα, η εκπαίδευση περιλαμβάνει την επικαιροποίηση στη νεώτερη έρευνα και πρακτική στο θέμα της κατάθλιψης, όπως έχει παρουσιασθεί από τον David Murphy, και αποτελεί ένα πολύ σοβαρό εργαλείο για όσους από τους επαγγελματίες ασχολούνται με πιο κλινικές πλευρές της συμβουλευτικής και την ψυχοθεραπείας.
Ή για όσους ενδιαφέρονται για τις πιο καλλιτεχνικές συνισταμένες της προσωποκεντρικής συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας, η εισαγωγή στην θεωρία και την πρακτική των expressive arts της Νatalie Rogers δημιουργεί το κατάλληλο πλαίσιο για εξέλιξη σε αυτούς τους τομείς.
ΕΡ: Ποια είναι για εσάς τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα στα Μεταπτυχιακά Προγράμματα Προσωποκεντρικής που προσφέρετε στο ICPS;
ΑΠ: Μέσα στην προσωρινότητα των καιρών μας, ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα των προγραμμάτων μας είναι η διάρκεια, γιατί μαθαίνουμε να μην παρασυρόμαστε από εντυπωσιασμούς και προσωρινές λύσεις αλλά να φροντίζουμε ώστε η τωρινή μας παρούσα κατάσταση, το «τώρα» και το «εδώ» μας, να αναδεικνύεται στοχαστική και υπεύθυνη.
Αυτή η διάρκεια καλλιεργείται με την στόχευση στην ποιότητα των προγραμμάτων και την καλλιέργεια του εαυτού του συμβούλου/ ψυχοθεραπευτή, με βάση την «ποιότητα παρουσίας», που αποτελεί κεντρική προσωποκεντρική έννοια, όπως την ορίζει και o P.-F. Schmid.
Είναι μια έννοια εξόχως βοηθητική, εφόσον σημαίνει ότι αν για κάποιους λόγους η κατάσταση πραγμάτων μπορεί να αλλάζει, η ποιότητα είναι σταθερή μέσα στον χρόνο.
Σε αυτή την ποιότητα παρουσίας συνεισφέρουν οι θεραπευτικές συνθήκες, οι οποίες καλλιεργούνται μέσα από εργαστήρια, ομάδες συνάντησης και μελέτη. Ειδικότερα, οι ομάδες συνάντησης, τα «encounter groups», αποτελούν την καλύτερη δυνατότητα προσωπικής ανάπτυξης αλλά και κοινωνικοποίησης μέσα από ένα φάσμα δράσης όπου θέματα προσωπικά, ηθικά, κοινωνικά, πολιτικά και πνευματικά συζητούνται και αναλύονται ομαδικά υπό συνθήκες ενσυναίσθησης και ασφάλειας.
Επίσης, ανάμεσα στα πιο σπουδαία πλεονεκτήματα των προγραμμάτων είναι οι εφαρμογές, οι οποίες μπορεί να επεκταθούν σε όλα τα πεδία.
Μια τόσο ανοιχτή προσέγγιση επιτρέπει και την δυνατότητα διερεύνησης των προσωπικών τάσεων του επαγγελματία, γιατί η εξειδίκευση είναι απαραίτητη ώστε να μπορέσει να αναπτυχθεί σε κάποιο πεδίο, το οποίο όμως θα ανακαλύψει πως του ταιριάζει μέσα από την εξειδίκευση σε διάφορα θέματα, όπως π.χ. σε θέματα έμφυλης πραγματικότητας έως την εξειδίκευση σε θέματα απώλειας και πένθους.
Πάντα φυσικά με την ταυτόχρονη δυνατότητα να αλλάξει αυτή η εξειδίκευση σε βάθος χρόνου με τη βοήθεια διαρκούς εκπαίδευσης και εποπτείας.
Οι πιο βιωματικές εξελίξεις της προσεγγίσεις όπως: Focusing (Gendlin), EFT (Elliott), pluralistic (Cooper & McLoud) δεν παραγνωρίζονται στα προγράμματα μας αλλά συζητώνται κριτικά πάντα με βάση και τις πιο πρόσφατες ερευνητικές μελέτες, που τις αφορούν ώστε ο σπουδαστής να αποκτά μια όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη εικόνα και πάλι με πρόθεση την ενδυνάμωση των επιλογών του στην επαγγελματική του πορεία.
Επειδή, όμως η επιστήμη δεν προχωρά χωρίς την έρευνα και το συνεχή προβληματισμό, όλες οι παραπάνω συνθήκες έχουν τη συνδρομή των ερευνών μας, πρωτότυπων και αναγκαίων, για την ενίσχυση του έργου και την επιβεβαίωση της αποτελεσματικότητας της προσέγγισης στον χώρο της συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας.
Αυτά τα χαρακτηριστικά έχουν κάνει τα προγράμματα εκπαίδευσης στην ΠΠ που προσφέρουμε στο ICPS και ιδίως τα 2 Μεταπτυχιακά μας, να ξεχωρίσουν σε Ελλάδα και εξωτερικό, να φέρουν σημαντικές πιστοποιήσεις, αλλά προπαντός να αποτελούν σταθμούς ζωής, προσωπικής και επαγγελματικής, για τους εκπαιδευόμενους/φοιτητές που τα ολοκληρώνουν.
